Uprawa ziół w domu, na balkonie i w ogrodzie – jak sadzić, pielęgnować, zbierać i suszyć zioła?

Bazylia w doniczce, wyhodowana szałwia do picia, świeża kolendra stosowana jako przyprawa w kuchni… Brzmi jak marzenie prawie każdego amatora ogrodnictwa. Z naszym poradnikiem to marzenie jest możliwe do spełnienia! Zapraszamy w podróż po świecie naturalnych ziół uprawianych we własnym ogrodzie bądź w domowych warunkach. Podpowiadamy, jak uprawiać zioła na balkonie, w domu oraz w ogrodzie – zarówno w doniczce, jak i w gruncie.

Zioła w ogrodzie – najpopularniejsze rodzaje

Uprawa ziół ma wieloletnią tradycję. Ich właściwości lecznicze, aromatyczne i smakowe sprawiają, że zioła są chętnie wykorzystywane w różnych dziedzinach życia – w medycynie, kosmetyce, aromaterapii czy w kuchni. Szacuje się, że w Polsce uprawianych jest ponad 50 gatunków ziół. Wśród najpopularniejszych można wymienić zioła, takie jak:

• mięta,
• bazylia,
• oregano,
• pietruszka,
• melisa,
• tymianek,
• liść laurowy,
• szałwia,
• kolendra,
• rozmaryn,
• estragon.

Przygotowanie miejsca do sadzenia ziół

Człowiek od zarania dziejów korzysta z darów natury. Na bazie roślin przygotowywano pierwsze napary z ziół o właściwościach leczniczych i kosmetycznych. Zioła odgrywają również istotną rolę w kuchni, poprawiając smak oraz aromat wielu dań. To tylko niektóre powody, dla których warto pomyśleć o założeniu ziołowego kącika na balkonie, tarasie lub na dostępnej wolnej powierzchni w ogrodzie. Poprzez takie działanie można wypełnić przestrzeń kolorami i pięknym zapachem.

Jeszcze przed zasadzeniem konkretnych ziół ważne jest przygotowanie miejsca i podłoża pod nowe sadzonki. Niegdyś grządki znajdowały się z dala od domu ze względu na swój użytkowy charakter i mało dekoracyjny wygląd. Obecnie ogródek ziołowy nie musi jednak przypominać warzywniaka sprzed kilkunastu czy kilkudziesięciu lat. Istnieje mnóstwo pomysłów na kącik z ziołami: od kamiennych murków lub drewnianych płotków, przez skrzynki i stojaki, aż po zioła w doniczkach wolnostojących. Czasem niewiele pracy sprawia, że domowy ogród ziołowy jest pięknie wyeksponowany. Należy pamiętać przy tym, by dostęp do roślin nie był ograniczony oraz ich zbiory nie sprawiały problemów lub nie przyczyniały się do niszczenia innych roślin.

Uprawa ziół – jaka ziemia?

Podłoże do uprawiania ziół powinno być przede wszystkim żyzne i przepuszczalne. Każda roślina ma indywidualne wymagania, ale najlepsze pH dla uprawy większości przypraw oscyluje między 5,5-6,6. Nie należy sadzić ziół w miejscu obniżonym, gdzie może zalegać woda. Uprawa ziół nie będzie udana również na gliniastych glebach podmokłych i ciężkich. Większość ziół lubi z kolei gleby, które zawierają wapń.

Oprócz gleby ważne jest także odpowiednie stanowisko. Większość ziół lubi nasłonecznione stanowiska. W idealnej sytuacji uprawia się je w niedalekiej odległości od kuchni – wówczas zioła są dostępne w trakcie przygotowywania posiłków. Dzięki temu, że stanowisko będzie nasłonecznione i osłonięte od wiatru, produkcja olejków eterycznych będzie wzmożona, a zioła będą wydobywać intensywną woń. Istnieją jednak rośliny, które dobrze czują się w półcieniu, jak np. lubczyk czy mięta.

Jak sadzić zioła w ogrodzie lub w doniczkach?

Po wybraniu wymarzonych ziół poznaniu ich warunków glebowych i preferencji co do uprawy, czas na ich zasadzenie. Najczęściej zamiast pojedynczych egzemplarzy wybiera się kilka sadzonek i sadzi zioła w grupach od 3 do 5 sztuk jednego gatunku. Najlepiej sadzić te rośliny w rzędach. Niektóre zioła można łączyć, o czym napiszemy w dalszej części artykułu. Zioła, takie jak oregano, mięta czy szałwia, które mocno się rozrastają, potrzebują dużo miejsca. Nie powinny zatem rosnąć w pobliżu wolniej rosnących roślin, takich jak bazylia, majeranek czy rozmaryn, ponieważ istnieje ryzyko, że je zagłuszą i zdominują.

Można wybierać wśród roślin jednorocznych, które należy dosadzać każdego roku, gdyż nie przetrwają zimowych mrozów w ogrodzie, albo wieloletnie, które mogą rosnąć wiele lat na tym samym miejscu.

Jakie zioła sadzić razem?

Większość ziół pochodzi z ciepłego klimatu i to właśnie im należy zapewnić podobne warunki klimatyczne i słoneczne stanowisko. Zanim posadzimy te rośliny w ogródku, należy dowiedzieć się, czy mają podobne wymagania siedliskowe. Gatunki wymagające bardziej próchniczych, żyznych i wilgotnych gleb nie będą dobrze rosnąć obok ziół, które lubią suche i przepuszczalne podłoże.

Zioła, które można sadzić razem, to między innymi: mięta, bazylia i trybula ogrodowa. Majeranek dobrze czuje się z koprem, natomiast nie lubi bazylii. Estragon może zostać posadzony obok lubczyku, mięty bądź pietruszki naciowej. Idealną kompozycję stworzy melisa z szałwią lekarską. Rosnący obok siebie rumianek, pokrzywa i mięta skutecznie odstraszają szkodniki oraz podnoszą odporność innych roślin.

Zioła można też sadzić parami:

• melisa + szałwia
• kolendra + rozmaryn
• lubczyk + pietruszka naciowa
• melisa + tymianek
• majeranek + szałwia

Uprawa ziół w domu i w ogrodzie

Bazylia – uprawa

Nasiona bazylii można wysiewać do doniczek praktycznie przez cały rok, ale najkorzystniejszym czasem jest wiosna. Bazylia lubi słoneczne stanowisko, osłonięte przed wiatrem i ulewnym deszczem. Preferuje żyzne i lekkie gleby. Ważne, by podłoże bazylii było stale delikatnie wilgotne. W mokrej glebie zioło szybko zgnije. Z tego względu, że bazylia jest rośliną jednoroczną, jej nawożenie nie jest wymagane. Zbiór liści bazylii odbywa się od lipca do września. Ścina się listki systematycznie – wtedy, gdy są nam potrzebne. Ze ściętych liści wyrosną nowe łodyżki.

Uprawa pietruszki naciowej

Pietruszka naciowa jest niezwykle łatwa w uprawie, nie ma dużych wymagań glebowych, stanowiskowych i pielęgnacyjnych. Dla pietruszki optymalne będzie ciepłe i słoneczne miejsce, uniwersalne podłoże i umiarkowane podlewanie. Liście pietruszki zbiera się od wiosny do jesieni.

Melisa w doniczce

Melisa jest tym gatunkiem ziół, które wolą półcieniste stanowiska – ostre słońce może poparzyć jej delikatne listki. Melisę kupowaną w sadzonkach najlepiej przesadzić do nowego żyznego i próchnicznego podłoża i większej donicy z otworem odpływowym. Roślina lubi wilgotną glebę, dlatego należy podlewać ją codziennie. Warto jednak zwrócić uwagę na to, by podłoże było wilgotne, ale nie mokre. Co kilka dni można również spryskać jej liście wodą. W uprawie melisy w doniczce ważne jest regularne przycinanie listków.

Oregano – uprawa

Oregano, znane pod nazwą lebiodka pospolita, jest rośliną wieloletnią, która preferuje stanowisko nasłonecznione i ciepłe. Warto uprawiać to zioło w umiarkowanie suchych i dobrze przepuszczalnych glebach. Oregano nie lubi nadmiaru wilgoci. Można wysiewać i sadzić zioło zarówno w skrzyniach, jak i bezpośrednio do gruntu. Oregano w doniczce wymaga regularnego nawadniania, jednak przy zbyt mokrej ziemi roślinie zagrażają mszyce i przędziorki.

Liść laurowy w doniczce

Liść laurowy o oficjalnym nazewnictwie: wawrzyn szlachetny (laurus nobilis) to aromatyczne zioło, które najlepiej czuje się w nasłonecznionym lub częściowo zacienionym miejscu. Stanowisko powinno być osłonięte od wiatru. Liść laurowy najlepiej czuje się w żyznej i przepuszczalnej glebie. Przy uprawie liścia laurowego należy pamiętać o warstwie drenażu na dnie donicy. Dobrze jest przesadzać zioło co 2 lata na wiosnę. Wawrzyn szlachetny lubi regularne podlewanie. W trakcie mrozów należy przechowywać go w pomieszczeniu.

Tymianek – uprawa

Tymianek pospolity, czyli macierzanka, preferuje słoneczne stanowiska, ciepłe, z przepuszczalnymi oraz umiarkowanie wilgotnymi glebami. Podłoże można nawozić nawozem organicznym. Tymianek w doniczce na czas zimy warto przenieść do chłodnego zamkniętego pomieszczenia. Te zioła w doniczce mogą być podlewane dwa razy w tygodniu (latem – częściej). Jeśli zastanawiasz się, jak uprawiać tymianek, zastosuj się do prostej zasady: zadbaj o zapewnienie słonecznego stanowiska, odchwaszczaj roślinę i regularnie ją podlewaj.

Szałwia lekarska

Szałwia to wieloletnia roślina, którą można uprawiać w domowych warunkach. Należy zapewnić jej słoneczne stanowisko i w miarę wilgotną glebę bogatą w wapń. Szałwia bardzo łatwo i mocno się ukorzenia, dlatego w gruncie powinna być posadzona w rozstawie min. 50 cm. Uprawa szałwii jest możliwa zarówno w doniczce, jak i w gruncie.

Kolendra – uprawa

Kolendra to roślina jednoroczna preferująca lekkie gleby i ciepłe oraz nasłonecznione stanowiska – jak większość orientalnych ziół. Nie lubi z kolei podłoża wilgotnego i kwaśnego. Glebę należy często odchwaszczać i spulchniać. Kolendra kwitnie od czerwca do lipca, a jej zbiór odbywa się na przełomie lipca/sierpnia.

Jak hodować rozmaryn?

Uprawa rozmarynu nie jest skomplikowana – zioło do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebuje słonecznego stanowiska oraz wapiennej gleby o zasadowym odczynie pH. Rozmarynu nie trzeba często podlewać, ponieważ dobrze rośnie nawet na suchym podłożu. Jest z kolei mało odporny na działanie przymrozków, dlatego zaleca się sadzenie rozmarynu w pojemnikach.

Uprawa estragonu

Bylica estragon jest wieloletnią rośliną, która kwitnie od końca lata do późnej jesieni. Najlepszym miejscem do uprawy estragonu jest nasłonecznione i ciepłe stanowisko. Żyzne, piaszczysto-gliniaste i wilgotne podłoże to idealne warunki dla prawidłowego wzrostu rośliny. Przy uprawie tych ziół należy pamiętać o regularnym odchwaszczaniu oraz spulchnianiu gleby.

Jak i kiedy zbierać zioła?

Świeże zioła są najbardziej smaczne i aromatyczne. Niektóre z nich zbiera się na bieżąco, w sytuacji, gdy są potrzebne do przygotowania danej potrawy. Inne muszą być przycinane nawet wtedy, gdy nie są aktualnie wykorzystywane. Takie zioła można suszyć lub mrozić. Najważniejsza w zbieraniu ziół jest pogoda. Najlepiej, gdy zbiera się je w pogodne i suche dni. Liście poszczególnych ziół zbiera się przed lub po kwitnieniu.

• Kwiecień: ziele tymianku,
• Maj: rumianek,
• Czerwiec: ziele melisy, mięty, liść szałwii,
• Lipiec: estragon, kolendra,
• Sierpień: liście bazylii, liść laurowy.

Niektóre zioła można zbierać sukcesywnie cały sezon – zalicza się do nich między innymi oregano czy rozmaryn.

Jak suszyć i przechowywać zioła?

Suszenie ziół zależy od gatunku rośliny i dostępnych narzędzi. Pierwszym sposobem na prawidłowe suszenie ziół po zbiorach jest wykorzystanie sprzyjających warunków atmosferycznych. Należy związać bukiet ziół za ogonek i powiesić w przewiewnym miejscu (nie bezpośrednio na słońcu). W ten sposób można suszyć m.in. miętę, rozmaryn lub oregano. W sytuacji, gdy nie mamy łodyg, a jedynie same liście, zioła można suszyć na świeżym powietrzu w bawełnianych lub lnianych woreczkach.

Drugą metodą suszenia świeżych ziół jest wstawienie ich do piekarnika na ruszcie pokrytym papierem do pieczenia. Urządzenie należy ustawić na najniższą temperaturę i delikatnie uchylić drzwiczki, żeby umożliwić ujście pary wodnej. Zioła suszymy w ten sposób kilka godzin. Wśród popularnych metod suszenia ziół znajduje się także użycie specjalnej suszarki zgodnie z zaleceniami producenta.

Warunkiem suszenia w każdej metodzie jest to, by świeże zioła były czyste i suche. Prawidłowo ususzone zioła nie fermentują ani nie pleśnieją. Wśród innych sposobów na przechowywanie i użycie świeżych ziół jest wykonywanie różnego rodzaju przetworów, takich jak napar, olej lub ocet.

Zioła uprawiane w domu są wspaniałym dodatkiem do dań, kąpieli, kosmetyków, wywarów lub herbat. Wyhodowanie własnych aromatycznych przypraw jest również bardzo satysfakcjonujące, dlatego zachęcamy zarówno zaawansowanych, jak i początkujących ogrodników, do spróbowania swoich sił w uprawie ziół. Chętnie podpowiemy, które zioła wybrać na początek, jak o nie dbać oraz co z nimi zrobić.